Story seems to say that everything happens for a reason and I want to say:
No, it doesn’t.

– David Shields, Reality Hunger

dat dus. is een fictieserie voor mensen die van keukentafelpodcasts houden. Over drie vrienden die het gevoel hebben dat iedereen om hen heen het volwassen zijn beter begrijpen dan zij.

dat dus. is een serie van Martin Rombouts, Jozien Wijkhuijs en Dennis Gaens. De serie wordt uitgebracht door hard//hoofd. De muziek is van Daan van Haren en het artwork is van Studio Another Day.

Het concept voor dat dus. werd deels ontwikkeld bij de Oorzaken Academy. De serie wordt mede mogelijk gemaakt door het Nederlands Letterenfonds, Schakel025 en De Nieuwe Oost | Wintertuin.

Robin, Niek en Jos waren voor elkaar de ‘vrienden van vrienden’, kenden elkaar ‘via via’. Maar nu die oorspronkelijke vrienden naar Amsterdam zijn verhuisd of juist kinderen hebben gekregen en naar het dorp zijn getrokken, hebben ze alleen elkaar nog, en hun stamkroeg. En Arnhem.

Niet de meest voor de hand liggende vriendengroep misschien, maar dat zijn de beste vriendengroepen nooit. Ze zijn de achterblijvers in een stad die elk jaar wordt overstroomd door nieuwe kunstacademiestudenten. Ze hebben hun stamkroegen zien veranderen van punk naar hipster, naar nog net geen shisha lounge, naar vergane glorie en juist daardoor weer interessant.

Ze hebben ogenschijnlijk geen grotere problemen dan dat. Behalve dan dat ze ouder worden terwijl ze daar allesbehalve klaar voor zijn. In een stad die elk jaar weer jonger wordt.

achtergrond.

Het eerste idee voor dat dus. kwam al in de zomer van 2017. Jozien en Dennis hadden net het eerste seizoen van Easy gezien en wilden niets anders meer zien. Het plotloze, het informele, het 'echte': dat trok ze allemaal enorm.

mumblecast.
Wie denkt aan fictie in audio, denkt al snel aan het hoorspel. Een klassieke, uit het theater voortgekomen vorm die zich traditioneel bedient van de elementen van het klassieke ‘archplot’: een duidelijk verschil tussen protagonist en antagonist, een extern conflict, causaliteit als motor en het gesloten einde.  

In andere verhalende media (en zelfs in het theater zelf) zien we juist een beweging weg van dat klassieke plot. Onder invloed van de snelle en ogenschijnlijk ongestructureerde montages van YouTube-video’s enerzijds en slice of life-collages van Instagram stories anderzijds, wordt er steeds meer geëxperimenteerd met structuren waarin er plek is voor meerdere (hoofd)personages en minder expliciete verhaallijnen en conflicten. Series worden minder gekeken om hun plot dan om de personages en de wereld waarin ze zich afspelen – een wereld die steeds vaker dichtbij de onze staat. In film zagen we dit al opgepikt worden door de zogenoemde mumblecore-beweging, die veel meer inzette op dialoog dan plot en plek maakte voor een naturalistischere en daarmee rommelige weergave van de werkelijkheid.

Met dat dus. willen we precies dat doen voor audiofictie, waarbij we een voorbeeld nemen aan de Amerikaanse regisseur Joe Swanberg, en in het bijzonder diens serie Easy (Netflix). Swanberg werkt niet met een volledig uitgewerkt script, maar met een outline. Vervolgens cast hij acteurs die dicht op de personages zitten die hij voor zich ziet. Met de outline als basis worden de scènes geïmproviseerd. Het definitieve verhaal ontstaat pas in de edit, als bij een documentaire. Het resultaat is een vorm van fictie die veel ‘echter’ voelt dan wat we van tv-series gewend zijn.

De personages in dat dus. hadden misschien allemaal verwacht dat hun leven de vorm van een klassiek verhaal zou volgen, maar komen erachter dat er voor hen geen ‘resolutie in de derde akte’ is. De vorm van de serie, die we hier mumblecast dopen, sluit aan bij die ontgoocheling.

ambient storytelling.
Daarnaast sluit de serie volgens ons meer aan bij hoe de luisteraar podcasts anders luistert dan een klassiek hoorspel. Podcasts worden vaak geluisterd terwijl de luisteraar met iets anders bezig is: de afwas, forenzen, hardlopen, etc. Daarmee gaat gepaard dat er een ander soort aandacht is voor het materiaal. Het klassieke hoorspel met zijn plot waarin elk stukje dialoog telt, houdt daar geen rekening mee. Dat die aandacht anders is, kan gezien worden als bedreiging voor het vertellen van doorwrochte verhalen. Maar je kunt er ook kansen in zien. Toen we hierover spraken met Ross Sutherland, van de prijswinnende fictiepodcast Imaginary Advice, noemde die het een nieuwe vorm van verhalen vertellen: ambient storytelling. Dat vat het genre en de ruimte die we met dat dus. willen verkennen goed samen: fictie voor mensen die van keukentafelpodcasts houden.

geluidsdecor.
Net als de taal is het geluidsdecor in veel traditionele hoorspelen enigszins kunstmatig: omgevingsgeluid voor een algemene indruk en de zogeheten ‘puntgeluiden’ voor specifieke handelingen en gebeurtenissen. Het is ook daarin meer theater en lijkt weinig op de kakofonie van het dagelijks leven.  

Brian Eno merkte in 2020 in een gesprek met medemakers op dat hem opviel dat moderne popmuziek twee grote verschuivingen kent. De eerste is een verbreding van frequenties. Hij doelde daarmee onder andere op stemgeluiden die vroeger werden weggepoetst, terwijl je nu alle smakjes en ademhalingen van Billie Eilish kunt tellen. De videoessayist Nerdwriter viel een soortgelijke ‘cultivated lack of polish’ op in het werk van vloggers.

Eno noemde als tweede ontwikkeling de toename van dynamiek: waar vroeger alles ongeveer even hard en snel ging om op de radio te passen, worden tempowisselingen en volumeverschillen ook in de popmuziek de normaalste gang van zaken. Volgens Eno geven deze ontwikkelingen weer hoe we leven: er is meer ruimte voor onze persoonlijke eigenaardigheden en ons dagelijks leven kent een grote discontinuïteit.

Voor ons liggen deze ontwikkelingen in het verlengde van wat we inhoudelijk zien: een afscheid van rigide structuren. Ook in vorm willen we met dat dus. die ruimte verkennen. De podcast wordt zoveel mogelijk op locatie opgenomen. Daarbij werken we met een binaurale microfoon, die het geluid zo opneemt als wij het ook horen: je hoort niet alleen het onderscheid tussen links en rechts van je, maar ook tussen wat zich voor je en achter je bevindt. Daarmee plaatsen we de luisteraar midden in de scène die het ene moment op een druk terras plaatsvindt en het andere moment in de stille slaapkamer van een van de personages. Niek, Robin en Jos richten zich tot de microfoon en daarmee tot de luisteraar, maar richten de microfoon ook op de anderen en hun omgeving. Het is een immersieve vlogcamera, maar dan zonder beeld.  

Nele Eeckhout van audiocollectief SCHIK zei na het horen van een proefopname: “Dit is de eerste keer dat ik audiofictie hoor waarvan mijn tenen niet meteen krom gaan staan.” We hopen dat effect bij meer luisteraars teweeg te brengen, ook bij hen die normaal gesproken helemaal geen radiofictie luisteren.